Boekblad augustus 2006

Non-profithouding op web maakt hyperboek mogelijk

Bij uitgeverij Ad. Donker verschijnt vandaag de historische roman De man met de hoed van Pauline van de Ven, gewoon op papier. Als op 14 september de tekst ervan online wordt gezet, begint het eerste Nederlandse hyperboek te leven.

De man met de hoed vervlecht de lotgevallen van de Nijmeegse fabrikantenfamilie Bury van de kunstzijdefabriek NYMA met de grote lijn van een eeuw Europese geschiedenis. Van de Ven baseerde haar roman op de nalatenschap in brieven, foto’s en documenten van Alice Bury, enige dochter van de oprichter van de NYMA.

Auteur en econome, Pauline van de Ven: ‘Alice Bury had echt een bewaarmanie. Bij haar herinneringen had ze allerlei beeldmateriaal en knipsels gevoegd, waarmee ze het dagelijks leven documenteerde. Bijvoorbeeld een plaatje van de hoed die haar vader droeg of een reclame voor margarine. Toen ik het zag, dacht ik: dit is een hyperboek op papier.’

Van de Ven heeft zelf de term hyperboek bedacht. ‘Op internet heb je ook hypertekst, vandaar dat ik erop kwam.’ Het is een digitaal boek waaraan de auteur met beeld, geluid, animatie en film een extra belevingslaag heeft toegevoegd en waaraan lezers hun eigen materiaal kunnen toevoegen.

Het lijkt een beetje op de manier waarop internet-encyclopedie Wikipedia tot stand komt, beaamt Van de Ven. Lezers kunnen beeld, geluidsfragmenten, film en herinneringen toevoegen. Met de brieven en foto’s uit het familiebestand die Van de Ven erop heeft gezet, ontstaat een gezamenlijk historisch archief. De lezers kunnen echter niet schrappen en Van de Ven plaatst zelf het materiaal erop. ‘Het hart moet het verhaal van de familie blijven. Heel spannend wanneer mensen stukjes eigen herinnering vervlechten met het verhaal.’

Gevraagd naar het business-model van het hyperboek, zegt de econome: ‘Geen! Voor alles – beeld, tekst, geluid – dat je erin wil stoppen moet je rechthebbenden zoeken, aanschrijven om toestemming en betalen, wil je het commercieel gebruiken. Dat is veel te kostbaar, dat kan gewoon niet. Gelukkig bieden mensen steeds meer dingen op internet non-profit aan, die je voor non-commercieel gebruik met bronvermelding mag gebruiken.’

Voor dit hyperboek heeft Van de Ven veel dingen gebruikt die al op het web staan. ‘Ik heb een bronvermelding en disclaimer toegevoegd, zodat wanneer mensen niet willen dat ik hun materiaal in De man met de hoed opneem, ik het er meteen weer afhaal.’ Voor een filmpje uit 1910 over de palmoliecultuur op Sumatra moest aanvankelijk wel een hoog bedrag aan rechten worden betaald. ‘Maar de rechthebbende vond het project zo leuk dat ik om niet een dieplink naar het filmpje mocht plaatsen.’

De financiële steun van het Fonds voor de Letteren bezorgde de auteur tijdens het project brood op de plank. Ze kreeg een werkbeurs die haar drie jaar van een basisinkomen voorzag. ‘Dat was ook moreel een geweldige ruggesteun. Die kreeg ik trouwens ook van uitgever Willem Donker. Hij heeft zelfs bijgedragen door precies voor me uit te pluizen met welke schepen mijn hoofdpersoon naar Indie is gevaren.’ (RR)

Demo: www.hyperboek.com

Na 14 september: www.demanmetdehoed.nl