Conservator van mensenlevens

Woensdag, 30 augustus 2006 - Pauline van de Ven schreef een meeslepende roman over de lotgevallen van een Nijmeegse fabrikantenfamilie, de Bury’s. Michel Bury was oprichter van kunstzijdespinnerij Nyma, ooit de grootste werkgever van Nijmegen. Vanaf 14 september is de roman ook te lezen als ‘hyperboek’.

Het leven biedt soms voldoende stof voor een goede roman. Dat geldt niet voor alle mensenlevens, misschien wel niet voor de meeste, maar wel voor dat van Michel Bury, grondvester van de Nijmeegse kunstzijdespinnerij Nyma. Je moet natuurlijk een vaardige pen hebben om het op te schrijven, maar dan maak je van zo’n leven een verhaal dat de lezer het liefst in een ruk tot zich zou willen nemen. Gesteld dat dat fysiek zou kunnen, want De man met de hoed van Pauline van de Ven, een geromantiseerde biografie van Bury (1879-1948), beslaat vijfhonderd bladzijden. Meeslepende lectuur, maar je doet het niet even op een achternamiddag. Volgend jaar verschijnt een tweede deel, Lily, dat aan het levensverhaal van Bury en zijn familie nog zeker enkele honderden pagina’s zal toevoegen. Voor wie er niet genoeg van kan krijgen.

In De man met de hoed beschrijft Van de Ven (Houthem-Sint Gerlach, 1956) in een brede, epische opzet de wederwaardigheden van de Bury’s tussen pakweg 1880 en 1940. Hoofdpersoon Michel Bury is een Maastrichtse jongen van eenvoudige komaf die het met een helder hoofd, zelfstudie en ijzeren discipline ver weet te schoppen. Hij richt een kunstzijdefabriek op die net na de oorlog met 1400 man personeel tot de grootste werkgever van Nijmegen uitgroeit. Tot Bury’s teleurstelling is echter geen van zijn vijf zonen bereid of in in staat het bedrijf voort te zetten. Wellicht had zijn enige dochter en oogappel, Lily, het wel gekund, maar de tijd was daar niet rijp voor. De man met de hoed is niet alleen een dynastiek drama of het relaas van een uiteenspattende droom, op de achtergrond dreunt de geschiedenis van een heel tijdperk mee.

Pauline van de Ven haalde het materiaal voor de roman uit eigen familie. Zij is met een kleinzoon van Bury getrouwd. Lily, in 1995 overleden, was haar schoonmoeder. Ze liet koffers vol documenten, foto’s en brieven na en schreef op hoge leeftijd memoires. „Zij was een stuk ouder dan ik, maar ze was mijn beste vriendin“, zegt Van de Ven, die zich haar herinnert als een vrolijk en gevoelig mens. „Ze is eigenlijk altijd een beetje een kostschoolmeisje gebleven. Mensen boven de vijftig die nog kunnen schaterlachen, kom je maar zelden tegen.“

Eerder baseerde Van de Ven – die afkomstig is uit de journalistiek, maar sinds een paar jaar alleen nog fictie schrijft – een novelle op de laatste levensjaren van haar schoonmoeder, De vrouw in het vogelhuis. „Ze heeft een bewogen leven gehad en ik heb altijd de wens gehad om dat vast te leggen“.

Met het leven van Lily raakte ze aan het leven van haar familie, haar ouders, broers, de fabriek en voor ze het wist had ze grondstof voor een Nijmeegse equivalent van Thomas Manns Buddenbrooks.

Mensenlevens boeien haar, in de volle breedte, verklaart Van de Ven haar uitwaaierende belangstelling voor de Bury’s. „Het liefst beschrijf ik een leven van wieg tot graf. Hoe je gevormd worden door je opvoeding, welk stempel toevallige en historische omstandigheden op je leven drukken, hoe je karakter kan meewerken of tegenzitten.“

Haar fascinatie voor andermans leven schrijft ze toe aan de vroege dood van haar moeder. „Ik was tien jaar. Ik heb weinig herinneringen aan haar. Ik had meer van haar willen weten. Ik denk dat ik daar mijn behoefte om levens te documenteren vandaan heb. Ik heb er ook een bewaarmanie aan overgehouden. Ik kan niets weggooien.“

Van de Ven is econoom. De fabriek, die uiteindelijk in 1967 sloot, had haar bijzondere belangstelling. „Ik vond het fantastisch om me te verdiepen in het reilen en zeilen van een onderneming. Hoe werden strategische beslissingen genomen? Zo voelden ze er bij de Nyma niets voor om een nieuwe kunststof in productie te nemen, vanwege het brandgevaar. Dat was nylon.“

Volgens Van de Ven is ze in haar roman dicht bij de werkelijkheid gebleven. „Ik heb de waarheid geen geweld aangedaan. Toch was er veel ruimte voor fantasie. Als je van het niveau van feitelijkheden wil afdalen naar een beschrijving van het alledaagse leven van de mensen, moet je veel uit je duim zuigen.“ Ze vergelijkt haar boek met het oplossen van een kinderpuzzel waarbij je puntjes met lijnen verbindt en zo een voorstelling tevoorschijn tovert. „De puntjes staan er al, maar de lijnen moet je zelf trekken.“

Vanaf 14 september staat de roman ook op internet, als ‘hyperboek’. Een nieuwe term voor een nieuw verschijnsel: het digitale plakboek. Lezers kunnen schakelen tussen een tekstlaag en een daaronder gelegen laag die ruimte biedt voor foto’s, brieven, geluidsfragmenten en andere aandenkens. Een deel heeft Van de Ven gereserveerd voor het tekst- en fotomateriaal waarop de roman is gebaseerd. Een ander deel is voor de lezer. Die kan daar stukjes film of foto’s plaatsen die verband houden met gebeurtenissen of plaatsen in de roman. De schrijfster: „Het is mijn manier om dingen te bewaren die anders verloren gaan. Ja, ik ben een soort conservator, al klinkt dat wat stoffig“.

Pauline van de Ven, De man met de hoed. Uitgeverij Ad. Donker, 512 blz. 24,50.

Het hyperboek is te lezen op. www.demanmetdehoed.nl.